Stosowanie „antyrosyjskich” przepisów w celu ograniczania przestrzeni obywatelskiej

Paryż-Genewa, 7 czerwca 2023 r. Obserwatorium (FIDH-OMCT) wyraża zaniepokojenie stosowaniem szeregu „antyrosyjskich” ustaw, które mogą mieć negatywny wpływ i potencjalnie ograniczać pracę społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Obserwatorium wzywa polskie władze do powstrzymania się od przyjmowania tych ustaw oraz do ochrony i zagwarantowania prawa do wolności słowa i zrzeszania się oraz prawa do obrony praw człowieka w kraju.

W kontekście kolejnych wyborów parlamentarnych, które najprawdopodobniej odbędą się w październiku 2023 r., polskie władze wdrażają szereg ustaw, które mogą poważnie zaszkodzić pracy polskiego społeczeństwa obywatelskiego. Chociaż te prawa prima facie związane z kwestiami wpływów rosyjskich i zagranicznych w Polsce, ze względu na ich szeroki zakres i obecny kryzys praworządności w kraju, mogą w rzeczywistości zostać wykorzystane przez władzę rządową do dalszego ograniczania społeczeństwa obywatelskiego i dławienia opozycji.

Po podobnych próbach przedstawionych w 2022 r. przez Ministerstwo Sprawiedliwości, grupa posłów Prawa i Sprawiedliwości (Prawo i Sprawiedliwość – PiS) przedstawiła niedawno w Sejmie projekt nowelizacji Kodeksu karnego ) w celu zaostrzenia kar za szpiegostwo i wprowadzenia nowego przestępstwa, jakim jest „nieumyślne szpiegostwo”. Jeżeli zostanie przyjęta, maksymalna kara za „udział w działalności obcego wywiadu przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej” zostanie zwiększona z 10 do 30 lat więzienia. Ponadto, zgodnie z projektem nowelizacji, każda osoba rozpowszechniająca „przesłanie” mogące wyrządzić Rzeczypospolitej Polskiej szkodę osobie lub innemu podmiotowi, co do którego należało i można było przypuszczać, że uczestniczy w działaniach wywiadu zagranicznego, na podstawie okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat.

Proponowana zmiana ma na celu dotarcie do tych, którzy przekazują informacje o polityce wewnętrznej państwom takim jak Rosja. W swoim brzmieniu przepis ten jest na tyle szeroki, że obejmuje działania, które nie miały na celu informowania podmiotów zagranicznych. Co więcej, brak oficjalnej i prawnej definicji „wywiadu zagranicznego” może prowadzić do uznania za taki każdego podmiotu pochodzącego z państw trzecich lub z nimi współpracującego. To nowe ustawodawstwo mogłoby zatem zostać wykorzystane przeciwko społeczeństwu obywatelskiemu jako forma „prawa dotyczącego zagranicznych agentów”, a działalność organizacji pozarządowych związana ze współpracą z ambasadami i organizacjami międzynarodowymi mogłaby stanowić podstawę do wszczęcia przeciwko nim postępowania karnego.

Zagrożeniem dla legalnej działalności społeczeństwa obywatelskiego jest także kolejna ustawa, usankcjonowana przez Prezydenta Andrzeja Dudę 29 maja 2023 roku, przewidująca utworzenie Komisji ds. wpływów Rosji w polskiej sferze publicznej, zwanej „Lex Tusk”. . . Nowo utworzony organ, złożony z dziewięciu wybranych przez Sejm członków, z przewodniczącym Komisji powołanym przez Prezesa Rady Ministrów, zostanie utworzony w ciągu najbliższych dwóch tygodni w celu przeprowadzenia procedur mających na celu „wyjaśnienie działalności urzędników lub członków wyższej kadry kierowniczej w latach 2007-2022, na które miała wpływ działalność Rosji mająca na celu wyrządzenie szkody interesom RP.” Komisja będzie mogła uchylić decyzje, które uzna za wynikające z wpływów rosyjskich, ale także nałożyć sankcje na poszczególne osoby, zabraniając im wykonywania funkcji związanych z podziałem środków publicznych na okres do dziesięciu lat, cofając koncesje i pozwolenia na broń środków bezpieczeństwa lub nałożyć zakaz ich stosowania na okres do dziesięciu lat.

Decyzje podejmowane przez Komisję, która pozostaje w dużym stopniu uzależniona od koalicji rządzącej, mogą zostać zinstrumentalizowane i skutkować powszechnym ograniczaniem opozycji i społeczeństwa obywatelskiego oraz ogólną eliminacją ich kandydatów podczas kolejnych wyborów parlamentarnych jesienią 2023 r. Liderzy opozycji lub społeczeństwa obywatelskiego podmioty społeczne, co do których stwierdzono, że w okresie badanym działały pod wpływami Rosji, sprawując deklarowaną władzę, mogły ponieść znaczną szkodę w związku z ich legalną działalnością.

Trzecim instrumentem, który może jeszcze bardziej ograniczyć przestrzeń obywatelską, jest ustawa o sankcjach antyrosyjskich, która stanowi już część polskiego systemu prawnego. W obecnym kształcie zamknięta lista 13 podmiotów rządowych ma prawo proponować umieszczenie na czarnej liście wszelkich „osób i podmiotów udzielających pożyczek, środków i zasobów gospodarczych, o których mowa w rozporządzeniu 765/2006 lub rozporządzeniu 269/2014 oraz – bezpośrednio lub pośrednio – wspierać: 1) agresję na Ukrainie, która rozpoczęła się 24 lutego 2022 r. lub 2) łamanie praw człowieka lub represje wobec społeczeństwa i opozycji demokratycznej lub jej działań związanych z demokracją lub praworządnością w Rosji lub na Białorusi – lub bezpośrednio powiązane z takimi osobami lub podmiotami.”

Jedyną możliwością odwołania się od decyzji o umieszczeniu na czarnej liście, której konsekwencją jest w istocie zamrożenie majątku i brak dostępu do postępowań o udzielenie zamówienia publicznego, a także możliwość uznania go za persona non grata, jest złożenie wniosku do MSWiA Administracja, organ podejmujący decyzję o wpisaniu podmiotów na ww. listę. Ten brak skutecznej możliwości odwołania się od takich decyzji stanowi zagrożenie dla wolności gospodarczych i osobistych w przypadku nielegalnej administracji.

Obserwatorium wzywa władze do powstrzymania się od wykorzystywania niejasno zdefiniowanego „antyrosyjskiego” ustawodawstwa do wycelowania w głosy sprzeciwu w Polsce i, szerzej, do położenia kresu wszelkim naruszeniom praw człowieka popełnianym wobec obrońców praw człowieka i organizacji w kraju. Obserwatorium wzywa także władze do podjęcia wszelkich działań na rzecz ochrony i promowania prawa do wolności słowa i zrzeszania się w Polsce, a także prawa do obrony praw człowieka.

****

Obserwatorium Ochrony Obrońców Praw Człowieka („Obserwatorium”) zostało utworzone w 1997 r. przez FIDH i Światową Organizację Przeciwko Torturom (OMCT). Celem tego programu jest zapobieganie sytuacjom represji wobec obrońców praw człowieka lub zaradzenie im. FIDH i OMCT, oba są członkami ProtectDefenders.euMechanizm Unii Europejskiej na rzecz Obrońców Praw Człowieka wdrażany przez międzynarodowe społeczeństwo obywatelskie.