Stanisław Jadach 1947–2023 – Kurier CERN

Stanisław Jadach, wybitny fizyk teoretyczny, zmarł 26 lutego w wieku 75 lat. fizyka cząstek elementarnych i jej przyszłe aspiracje.

Urodzony w Czerteżu w Polsce, Jadach ukończył w 1970 roku studia magisterskie z fizyki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Tam też obronił doktorat, habilitował się i pracował do 1992 roku. W tym okresie, częściowo w stanie wojennym w Polsce, Jadach podróżował do Lejdy, Paryża, Londynu, Stanforda i Knoxville, współpracując nad rachunkiem różniczkowym teoria precyzji oparta na metodach generatora zdarzeń Monte Carlo. W 1992 r. przeniósł się do Instytutu Fizyki Jądrowej Polskiej Akademii Nauk (PAN), gdzie, otrzymując w 1994 r. tytuł profesora, pracował do śmierci.

Przed LEP wszystkie obliczenia korekcji radiacyjnej opierały się na wynikach pierwszego, a później częściowo drugiego rzędu. Ograniczało to teoretyczną dokładność do poziomu 1%, co było niedopuszczalne w eksperymentach. W 1987 roku Jadach rozwiązał ten problem w jednym raporcie autorskim, zainspirowanym klasyczną pracą Yenniego, Frautschiego i Suury, przedstawiając nową metodę obliczania dowolnej liczby fotonów. Powszechnie uważano, że przybliżenia fotonów miękkich były ograniczone do wielu fotonów o bardzo niskich energiach i że niemożliwe było konsekwentne powiązanie rozkładów jednego lub dwóch fotonów energetycznych z rozkładami dowolnej liczby fotonów miękkich. Jadach i jego współpracownicy rozwiązali ten problem w swoich pracach w 1989 r. dla różniczkowych przekrojów poprzecznych, a później w 1999 r. na poziomie amplitud spinowych. Nastąpiła długa seria publikacji i programów komputerowych do obliczeń podsumowanego perturbacyjnego Modelu Standardowego.

Większość analiz danych LEP opierała się wyłącznie na nowych obliczeniach dostarczonych przez Jadacha i jego współpracowników. Najważniejsze dotyczą pomiaru jasności LEP za pomocą rozpraszania Bhabha, produkcji par leptonów i kwarków oraz produkcji i rozpadu par bozonów W i Z. Inteligentnie zaprojektowane oddzielne obliczenia pierwszego rzędu dla procesów produkcji i rozpadu w celu uzyskania wymaganych teoretycznych dokładność 0,5%, z pominięciem konieczności wykonywania pełnych obliczeń pierwszego rzędu dla czterech fermionów procesowych, co było wówczas niewykonalne. Wbrew temu, co uważano za możliwe, Jadach i jego współpracownicy dokonali obliczeń, które jednocześnie uwzględniają poprawki radiacyjne QED i pełny wpływ korelacji spin-spin na produkcję i rozpad dwóch leptonów tau. Odniósł również sukces w latach 70. w nowych symulacjach procesów silnej interakcji.

Po LEP-ie Jadach zwrócił się w stronę fizyki LHC. Wśród innych przełomowych wyników on i jego współpracownicy opracowali nowy ograniczony algorytm Markowa dla kaskad partonów, bez potrzeby stosowania odwrotnej ewolucji i predefiniowanych rozkładów partonów, oraz zaproponowali nową metodę, wykorzystującą „fizyczny” schemat faktoringu, do połączenia trudnego procesu w następnym głównym porządku z kaskadą partonów, znacznie prostszą i wydajniejszą niż metody alternatywne.

Jadach aktualizował już swoje obliczenia i oprogramowanie z ery LEP, aby zwiększyć dokładność FCC-ee, i jest współredaktorem i współautorem dużego artykułu opisującego potrzebę nowych obliczeń teoretycznych, aby sprostać fizycznym potrzebom proponowanego zderzak. Współorganizował i brał udział w wielu warsztatach fizycznych w CERN-ie oraz w przygotowywaniu kompleksowych raportów, poczynając od słynnych LEP Yellow Reports z 1989 roku.

Jadach, członek Polskiej Akademii Umiejętności (PAAS), jest laureatem najbardziej prestiżowych nagród w dziedzinie fizyki w Polsce: Nagrody im. Marii Skłodowskiej-Curie (PAN), Nagrody im. Mariana Mięsowicza (PAAS) oraz Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za całokształt osiągnięć naukowych. Był także współinicjatorem i stałym członkiem międzynarodowej rady doradczej konferencji RADCOR.

Stanisław (Staszek) był wspaniałym człowiekiem i mentorem. Skromny, delikatny i wrażliwy, nie był ani osądzający, ani narzucający się. Nigdy nie odrzucał próśb i zawsze miał czas dla innych. Jego wiedza zawodowa była imponująca. Wiedział prawie wszystko o QED i było kilka innych tematów, o których przynajmniej nie wiedział. Jego stypendium wykraczające poza fizykę było równie rozległe. Jest już głęboko i bardzo za nim tęskni.