Poszukiwanie leków na choroby tropikalne wywoływane przez trypanosomy

Według Narodowego Centrum Nauki budżet projektu to prawie 900 000 zł.

Trypanosomy powodują zakaźne choroby tropikalne. Stanowi to główne zagrożenie dla ludności zamieszkującej biedne obszary wiejskie. Leki stosowane w leczeniu tych chorób mają poważne ograniczenia: są toksyczne, pasożyt łatwo uodpornia się na nie lub ich działanie nie jest w pełni poznane, dlatego też nie można ich ulepszać ani dostosowywać.

Naukowcy chcą wspólnie przetestować możliwość opracowania nowych leków w oparciu o cel, jakim jest w tym przypadku enzym odklejający mRNA ALPH1 występujący w trypanosomach.

W Polsce kierownikiem projektu będzie dr Maria Górna z Centrum Badań Biologiczno-Chemicznych Uniwersytetu Warszawskiego. Będzie współpracować z dr Susanne Kramer z Julius-Maximilians-Universität Würzburg w Niemczech i dr Martinem Zoltnerem z Uniwersytetu Karola w Pradze (Biocev, Czech Republic Center for Pathogenicity and Virulence Research of Parasites).

Doktor Maria Górna opisuje, że trypanosomy powodują choroby, w tym ludzką trypanosomatozę afrykańską (HAT), chorobę Chagasa i leiszmaniozę. WHO klasyfikuje te choroby jako zaniedbane choroby tropikalne. „Nie ma skutecznych, nietoksycznych i łatwych w użyciu leków na leiszmaniozę i chorobę Chagasa” – mówi dr Górna.

Jak podaje badacz, na chorobę Chagasa choruje od 8 do 10 milionów ludzi i jest ona odpowiedzialna za 14 tysięcy zgonów. Leiszmanioza to całe spektrum chorób – od leiszmaniozy skórnej, która na ogół jest samouleczalna, ale może powodować oszpecenie, przez leiszmaniozę śluzówkowo-skórną z dużym oszpeceniem, po leiszmaniozę trzewną, która nieleczona zawsze prowadzi do śmierci. Według WHO 600 milionów ludzi jest zagrożonych zarażeniem się leiszmaniozą trzewną, a rocznie odnotowuje się od 50 000 do 90 000 nowych przypadków, co prowadzi do 26 000 do 65 000 zgonów rocznie.

Do niedawna leczenie THA opierało się jedynie na kilku przestarzałych i silnie toksycznych lekach. Sytuacja poprawiła się dzięki niedawnemu opracowaniu nowych schematów leczenia i nowych leków, takich jak niedawno zatwierdzony feksynidazol przeciwko T. brucei gambiense. Jednakże pasożyt może stać się oporny na feksynidazol i inne leki nitroimidazolowe.

Wszystkie leki zatwierdzone przeciwko chorobom wywołanym przez trypanosomy zostały odkryte w drodze badań fenotypowych i zdecydowana większość z nich to leki o zmienionym celu (wcześniej opracowane do innych wskazań). Ich działanie jest często całkowicie lub częściowo nieznane, dlatego leków nie można udoskonalać ani dostosowywać do mutacji mogących powodować lekooporność.

„Jedyny enzym odczepiający występujący w trypanosomach, ALPH1, jest atrakcyjnym celem dla opracowania leku przeciwko trypanosomatozie z kilku powodów” – mówi dr Górna, opisując alternatywę zaproponowaną przez międzynarodową grupę naukowców.

Po pierwsze, enzym ALPH1 jest niezbędny dla trypanosomów. Odrywanie (usuwanie czapeczki) mRNA jest drugim kluczowym etapem szlaku rozpadu mRNA. Po drugie, cała rodzina enzymów podobnych do ALPH1 nie występuje u ssaków. Zmniejsza to prawdopodobieństwo, że leki będą powodować toksyczne skutki uboczne poprzez wpływ na ludzkie białka. Po trzecie, enzym ALPH1 został już szczegółowo opisany, zarówno w kontekście biochemicznym, jak i komórkowym. Może być wytwarzany w bakteriach jako białko rekombinowane w formie aktywnej i rozpuszczalnej. Aktywność potencjalnych kandydatów na leki można badać przy użyciu oczyszczonego białka ALPH1 i żywych pasożytów.

Naukowcy przeprowadzili systematyczne poszukiwania i charakterystykę inhibitorów (substancji hamujących) enzymu ALPH1 w trypanosomach.

Projekt otrzymał finansowanie po ocenie przeprowadzonej przez Deutsche Forschungsgemeinschaft jako agencję wiodącą programu Weave. Narodowe Centrum Nauki i Czeska Fundacja Nauki (GACR) zaakceptowały wyniki tej oceny i przekazały środki finansowe zespołom w Polsce i Czechach. (PAPKA)

PAP – Nauka w Polsce

kol/ bar/ kap/

tr. RL