W czwartek Donald Tusk staje w obliczu największego protestu ulicznego od czasu objęcia stanowiska premiera Polski. Wieloletni rywal Jarosław Kaczyński przewodzi demonstracjom w Warszawie w obliczu pogłębiającego się kryzysu konstytucyjnego.
Narastające od tygodni napięcie między nowym rządem Tuska a odchodzącą partią Prawo i Sprawiedliwość (PiS) osiągnęło swój szczyt w środę po tym, jak policja z Pałacu Prezydenckiego aresztowała dwóch byłych ministrów.
Prezydent Andrzej Duda podniósł stawkę, stając po stronie legislatorów opozycji PiS skazanych za nadużycie władzy i zapowiadając walkę o ich uwolnienie jako ofiar prześladowań politycznych. Po umieszczeniu w więzieniu obaj rozpoczęli w środę strajk głodowy.
Piotr Buras z think tanku European Council on Foreign Relations powiedział, że celem Dudy było podniesienie napięcia przed planowanym na czwartek marszem. „Rozmowa o więźniach politycznych. . . „Celem jest stworzenie sytuacji kryzysowej, która osłabia rząd i jest wykorzystywana przez PiS” – powiedział.
Lider PiS Kaczyński, polityczny nemezis Tuska od ponad dwudziestu lat, poprowadzi protest i wezwał swoich zwolenników do zgromadzenia się, ponieważ premier „zagraża polskiej konstytucji”. Organizatorzy PiS wynajęli autobusy, aby przywieźć do Warszawy większą liczbę uczestników z innych miejscowości.
Od dojścia do władzy miesiąc temu Tusk stara się spełnić obietnicę wyborczą dotyczącą uwolnienia z instytucji państwowych urzędników PiS i przywrócenia niezawisłości sądów w celu uwolnienia miliardowych euro z funduszy unijnych.
Zamiast tego spotkał się z ostrą reakcją PiS, obejmującą skargi prawne i odwołania do Trybunału Konstytucyjnego składającego się z sędziów powołanych przez poprzedni rząd. Zatrzymanie obu parlamentarzystów nadało spórowi nowy wymiar.
„Po raz pierwszy od mrocznych dni rządów totalitarnych mamy w Polsce więźniów politycznych” – powiedział w środę były premier PiS Mateusz Morawiecki.
Obaj parlamentarzyści zostali w zeszłym miesiącu skazani na karę więzienia, a następnie wyrzuceni z parlamentu przez nowego prezydenta Szymona Hołownię. Duda upierał się jednak w środę, że ich aresztowania stanowią naruszenie konstytucji, ponieważ w 2015 roku, wcześniej w trakcie ich długiego procesu w sprawie transakcji dotyczących gruntów rolnych, udzielił obu prawodawcom prezydenckiego ułaskawienia.
Aby powstrzymać Tuska, PiS opiera się na ponad 2 tysiącach sędziów, których mianował za swoich rządów do różnych sądów. Priorytetem dla PiS jest jednak Trybunał Konstytucyjny, który w czwartek rozpoznaje pierwszą sprawę w obronie prezesa Banku Centralnego Adama Glapińskiego. Tusk chce postawić go przed sądem państwowym. Trybunał Konstytucyjny rozpatrzy w tym miesiącu także odrębny wniosek PiS o odwrócenie reform w państwowej TVP.
W obliczu wzmożonych napięć czwartkowy protest PiS będzie „głównym testem zarówno dla nowego rządu, ponieważ jakakolwiek prowokacja ze strony organów ścigania spotka się z narracjami o politycznej ofierze PiS, jak i dla nowej opozycji w zakresie mobilizacji i pomiaru frekwencji wyborczej”. – powiedział Michał Waszek, dyrektor CEC, polskiej spółki public relations.
Duda podnosi stawkę dla Tuska, który będzie musiał z nim współpracować do następnych wyborów prezydenckich w 2025 r., kiedy Duda zakończy drugą i ostatnią kadencję. Prezydent, który sam był kandydatem PiS, najpierw opóźnił nominację Tuska, a następnie korzystając ze swojego prawa weta, zablokował projekt budżetu mający zreformować TVP. Duda określił reformę TVP jako „anarchię”. Tusk od dawna twierdził, że stacja szerzy propagandę PiS.
Powrót Tuska w październikowych wyborach został okrzyknięty światełkiem nadziei przez innych polityków broniących UE i jej wartości. Jego sukces przy urnach wyborczych kontrastował z niedawnymi zwycięstwami partii eurosceptycznych i skrajnie prawicowych, odpowiednio na Słowacji i w Holandii.
Kiedy Tusk odwiedził Brukselę w zeszłym miesiącu, przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen powiedziała mu, aby „upewnił się, że Komisja jest po twojej stronie”.
von der Leyen znajduje się jednak pod presją, aby pokazać, że polski rząd podejmuje kroki w celu przywrócenia niezależności sądów przed uwolnieniem zamrożonych funduszy, co jest trudną perspektywą, biorąc pod uwagę prawo weta Dudy.
PiS wykorzystał ten dylemat, aby nalegać, aby Bruksela była twarda wobec Tuska i nie pozwalała mu na obejście polskiego ustawodawstwa w celu przyspieszenia reform.
„Największym wyzwaniem dla Tuska jest ustanowienie praworządności bez łamania samego prawa i myślę, że jest to także wyzwanie dla Komisji Europejskiej” – powiedział Piotr Bogdanowicz, profesor prawa UE na Uniwersytecie Warszawskim.
Komisarz UE ds. sprawiedliwości Didier Reynders odwiedzi w przyszłym tygodniu Warszawę, aby rozpocząć negocjacje w sprawie uwolnienia większej liczby funduszy UE po tym, jak Tusk zapewnił w zeszłym miesiącu uwolnienie 5 miliardów euro. „Potrzebujemy czegoś, co nie wymaga zgody prezydenta, ale jest tak wiążące, jak to tylko możliwe” – powiedział urzędnik UE.
