Polscy naukowcy na nowo interpretują malowidła jaskiniowe Toro Muerto

W Peru znajduje się jedno z najbogatszych miejsc sztuki naskalnej w Ameryce Południowej. Toro Muerto, pustynny kanion otoczony od wschodu i zachodu wzgórzami, spływającymi do doliny rzeki Majes. Jego centralny obszar o powierzchni około 10 kilometrów kwadratowych jest wypełniony tysiącami skał wulkanicznych, z których około 2600 zachowało ryciny naskalne (petroglify). Są to zarówno małe kamienie ozdobione unikalnymi motywami, jak i kamienie ważące wiele ton, posiadające dziesiątki różnych przedstawień na powierzchni. Petroglify powstawały w różnym czasie – pierwsze prawdopodobnie wykonali mniej więcej członkowie lokalnej kultury Siguas. 2000 lat temu, a najnowsze prawdopodobnie przez Inków w XV wieku.

Ryciny naskalne przedstawiają głównie motywy zoomorficzne (np. postacie węży, dzikich kotów); wzory geometryczne, najczęściej w postaci pionowych zygzaków, prostych i falistych linii o różnej szerokości, którym czasami towarzyszą kropki lub okręgi.

Jednakże unikalne dla petroglifów znajdujących się w tym miejscu są rysunki tzw taniec – tancerze. A tancerz to schematyczny rysunek postaci ludzkiej (zwykle o wzroście 20–30 cm). Najczęściej postać ukazana jest w pozie dynamicznej, z jedną ręką uniesioną, drugą opuszczoną, z lekko rozstawionymi nogami (czasami ugiętymi w kolanach), z głową skierowaną przed twarz lub z profilu. Postacie taniec towarzyszą im także geometryczne wzory, linie i zygzaki.

Dotychczasowa interpretacja tych obrazów opierała się na analogiach z innymi stanowiskami archeologicznymi z malowidłami jaskiniowymi w Peru. Na przykład zasugerowano, że znaki te mogą symbolizować węże lub błyskawice; biorąc pod uwagę pustynny charakter tego miejsca – co może wiązać się z ulewnymi deszczami, kultem wody lub uprawami.

„Często pojawiał się argument, że skoro mamy do czynienia z pustynią, rytuały muszą dotyczyć dostarczania wody dla plonów. Jednak miejsca rytualne nie służą jedynie do proszenia o wodę lub deszcz i gwarantowania warunków przetrwania na następny rok. Historie, które opowiadają te petroglify, nie dotyczą tylko chwili obecnej” – mówi profesor Janusz Wołoszyn z Uniwersytetu Warszawskiego.

Geometryczne wzory Toro Muerto występujące osobno, jako niezależne motywy, kojarzono z przedstawieniami dolin, rzek, kanałów irygacyjnych, dróg czy szlaków handlowych oraz towarzyszących im kropek lub okręgów z kamiennymi kopcami umieszczonymi wzdłuż szlaków komunikacyjnych.

Choć Toro Muerto jest znane naukowcom od lat 50. XX wieku, wśród badaczy nie ma zgody co do interpretacji funkcji i znaczenia znaków geometrycznych towarzyszących „tancerzom” na malowidłach jaskiniowych Toro Muerto.

Badania polsko-peruwiańskie prowadzone tam od 2015 roku rzucają nowe światło na tę kwestię. Badania obejmowały szczegółową dokumentację geodezyjną i ikonograficzną całego stanowiska, a także pierwsze wykopaliska w niektórych głazach.

Teraz, jako jeden z wyników tych badań, profesorowie Andrzej Rozwadowski z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Janusz Wołoszyn z Uniwersytetu Warszawskiego proponują nową hipotezę dotyczącą wzorów towarzyszących tancerzom na malowidłach jaskiniowych Toro Muerto. Swoje wnioski i interpretacje przedstawili na konferencji Dziennik archeologiczny Cambridge.

Sugerują, że wzory geometryczne, z którymi taniec są przedstawione w Toro Muerto mogły reprezentować piosenki. Niektóre z najbardziej skomplikowanych kompozycji były graficznymi metaforami przejścia do innego świata.

„Źródłem naszej propozycji interpretacyjnej jest etnograficzna analogia do Amazonii, a dokładniej do sztuki ludu Tukano zamieszkującego pogranicze Kolumbii i Brazylii” – mówi profesor Rozwadowski.

Twórczość tych ludzi jest dość dobrze udokumentowana w etnografii w postaci rysunków. Geometria tych wzorów stała się inspiracją dla wielu badaczy sztuki naskalnej.

«Badacze zauważyli podobieństwo jego motywów z motywami z innych części świata. Na tej podstawie interpretowano nawet paleolityczną sztukę jaskiniową sprzed kilku tysięcy lat” – mówi profesor Rozwadowski.

W Toro Muerto nie brakuje także motywów przypominających wzory narysowane przez Tukano.

„Zacząłem ponownie analizować opisy sztuki Tukano i odkryłem, że Indianie wyjaśniali niektóre z tych motywów jako przedstawienia pieśni. Biorąc pod uwagę kumulację taniec powodów w tym miejscu można zadać pytanie: co ludzie tańczą? Tańczą do piosenek. Kiedy już zacząłem to wszystko składać w jedną całość, zaczęło się układać. Wydaje się, że nikt wcześniej tego nie zauważył i ta propozycja interpretacyjna zrodziła się w zasadzie sama z siebie” – mówi Rozwadowski.

Na porównywanych obrazach Toro Muerto i Tukano powtarzają się pewne sekwencje. Do najważniejszych motywów można zaliczyć krenelaż, przypominający zwieńczenie muru zamku obronnego, w formie szeregu zębatych prostokątnych występów z otworami. Rozwadowski wyjaśnia, że ​​w twórczości Tukano jest to opisywane jako wizualizacja kosmosu, do którego można wejść np. poprzez rytuał z substancjami halucynogennymi, doświadczenie wpadnięcia w trans, a pieśni są w tym procesie niezwykle ważne.

„Wydaje się, że ta treść bardzo dobrze pasuje do naszych ilustracji. Głównie te widoczne w kamieniu TM 1219, który stał się kluczem, bramą do interpretacji. W żadnej innej skale w Toro Muerto nie ma tak dobrze wkomponowanej postaci ludzkiej otoczonej motywami geometrycznymi – mówi profesor Rozwadowski.

„Połączenie tancerza i zygzaka pojawia się w setkach kamieni, ale tylko w tym przypadku jest to tak złożona sekwencja. Skała ta znajduje się w miejscu, w którym nie sposób jej nie zauważyć, a przed nią znajduje się duża przestrzeń, gdzie można się zebrać i posłuchać opowieści lub piosenek” – dodaje profesor Janusz Wołoszyn.

„Zastosowana przez nas analogia – mówi Rozwadowski – prowadzi do wniosku, że znaczenia towarzyszące obrazom mogą być płynne i niejednoznaczne. W dowolnym momencie obraz może nieść szereg znaczeń. Wychodzimy z założenia, że ​​powód niekoniecznie musi oznaczać to, z czym najłatwiej nam się kojarzy, ważny jest kontekst kulturowy – dodaje.

Więcej o badaniach w Toro Muerto dowiesz się na stronie strona internetowa oraz w filmie dostępnym pod adresem Youtube.

Badania zostały sfinansowane w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki. (PAPKA)

PAP – Nauka w Polsce, Ewelina Krajczyńska-Wujec

ekr/ agt/ bar/ cięcie/ kap/

tr. RL