Polscy artyści zostali uciszeni przez populistyczny rząd. Organizacja pozarządowa chce, aby Donald Tusk to odwrócił

W ciągu ośmiu lat rządów populistycznych w Polsce tłumił on ekspresję artystyczną i stworzył atmosferę strachu dla każdego, kto kwestionował status quo.

Inicjatywa na rzecz Wolności Artystycznej (AFI), organizacja pro bono zapewniająca reprezentację prawną prześladowanym artystom na całym świecie, wzywa nowo mianowanego premiera Donalda Tuska do przywrócenia tych wolności.

„Rola sztuki w demokracji jest bardzo kluczowa” – powiedział Sanjay Sethi, współdyrektor wykonawczy AFI Kultura Euronews. „Sztuka jest w swej istocie środkiem wyrazu, a wolność wyrażania siebie ma fundamentalne znaczenie dla demokracji. Zajmując się tą kwestią (rząd Tuska) rzeczywiście zasygnalizowałby Polakom, że przestrzeganie norm demokratycznych jest ważne”.

Tusk, centrysta i były przewodniczący Rady Europejskiej, zapowiedział przywrócenie w Polsce standardów demokratycznych, które były systematycznie niszczone przez jego nacjonalistycznych poprzedników.

Stoi przed wieloma wyzwaniami, m.in. uwolnieniem zamrożonych środków unijnych i uporaniem się z coraz bardziej drażliwą kwestią migracji. Jednak nie należy zapominać o znaczeniu wspierania artystów, mówi Sethi.

„Myślę, że Polska wysłała pierwszy sygnał wyborem Tuska” – powiedział Sethi. „Może wysłać kolejny sygnał, pokazując, dlaczego ważne jest stworzenie pluralistycznego społeczeństwa, w którym może wyłonić się wiele punktów widzenia, a społeczeństwo może debatować nad kwestiami, a nie wykluczać jedną ze stron”.

Ciasna pętla dla swobodnego myślenia

W raporcie z 2022 r., którego współautorem jest Sethi, zatytułowanym „Kontrola Kultury: Cenzura i tłumienie sztuki w Polsce,„AFI opisuje, jak nacjonalistyczny rząd Polski, na którego czele stoi Partia Prawo i Sprawiedliwość (PiS), aktywnie przekształcał krajobraz kulturowy kraju, aby wspierać jego ultrakonserwatywne ideały.

Choć na papierze Polska ratyfikowała ważne traktaty i konwencje kodyfikujące wolność słowa, w rzeczywistości zakres chronionej wypowiedzi został drastycznie ograniczony przez PiS.

„PiS i Sprawiedliwość doprowadziło do upolitycznienia instytucji rządowych, które powinny być apolityczne” – stwierdził Sethi.

W pierwszym roku sprawowania władzy PiS Ministerstwo Spraw Zagranicznych zwolniło dyrektorów 13 z 24 instytucji kultury i zastąpiło ich liderami realizującymi własny program polityczny.

PiS zaczął wykorzystywać istniejące prawo dotyczące bluźnierstwa, aby tłumić ekspresję twórczą sprzeczną z centralną religią katolicką w kraju, i postawił przed sądem dziesiątki artystów. Aby uciszyć krytyków rządu, wykorzystano także ustawę o zniesławieniu.

„Nie pozwala to na uzyskanie legitymizacji opinii antyrządowych i ogranicza ekspresję artystów i innowatorów” – czytamy w raporcie.

Ustawę o bluźnierstwie wykorzystywano przede wszystkim do uciskania osób ze społeczności LGBTQ+, z których wiele zostało aresztowanych za „obrazę religii” poprzez swoją sztukę.

Oprócz konkretnych działań PiS pozwolił także ultrakonserwatywnym grupom religijnym na zgłaszanie dzieł, które uznali za obraźliwe, tworząc wśród artystów kulturę strachu i autocenzury.

„Wszyscy (niezależni producenci kultury) jesteśmy kaleki i nie możemy robić rzeczy, które mają prawdziwy sens i wartość, aby edukować społeczeństwo przeciwko ksenofobii, rasizmowi i transfobii” – powiedziała w raporcie AFI polska artystka wizualna Marta Frej. „(PiS) ma wszystkie środki – ma wszystkie pieniądze, media, wszystkie zasoby. Oni mają władzę, a my, jako pracownicy kultury, jesteśmy bezsilni. Nie mamy zasobów.”

Frej została oskarżona o „pogwałcenie przekonań religijnych” poprzez swoje prace, co jej zdaniem doprowadziło do utraty pracy oraz kłopotów finansowych i osobistych, choć ostatecznie zarzut został oddalony.

Zmieniając media państwowe w narzędzia propagandy, zachęcano ekstremistów społecznych do nękania i zgłaszania artystów za tworzenie dzieł kwestionujących linię partii.

Przywróć klimat, w którym sztuka może się rozwijać

Zdaniem AFI nie da się osiągnąć trwałej poprawy w Polsce bez wspólnych wysiłków koalicji rządzącej Tuska. Jedną z najłatwiejszych rzeczy, jakie mogą zrobić, jest zaprzestanie ścigania za bluźnierstwo, mówi Sethi.

REKLAMA

„Zmiany zorientowane na działanie – takie jak sposób egzekwowania prawa – leżą całkowicie w kompetencjach władzy wykonawczej, podobnie jak każda biurokracja rządowa podlegająca władzy wykonawczej” – powiedział. „Najtrudniejszą częścią będzie zreformowanie ustawodawstwa, aby zapewnić, że coś takiego się więcej nie powtórzy”.

Raport AFI sugeruje możliwe zabezpieczenia, które można wdrożyć, w tym zmiany prawne i polityczne, które gwarantują niezależne zarządzanie instytucjami artystycznymi i kulturalnymi, tak aby żadna partia polityczna nie mogła ich w przyszłości upolityczniać.

Wzywa także rząd do uchylenia lub zreformowania prawa dotyczącego bluźnierstwa, co jest trudnym zadaniem dla koalicji o wąskim mandacie.

„Myślę, że najważniejsze jest to, że jeśli Prawo i Sprawiedliwość ponownie zwycięży bez reformy prawa, będzie mogło po prostu znieść tę ustawę o bluźnierstwie oraz ustawę regulującą sztukę i działalność kulturalną i wznowić tę samą działalność” – mówi Sethi.

„Reformując te przepisy, wyślą sygnał, że przestrzenie artystyczne nie podlegają upolitycznieniu, że sztuka i kultura nie powinny podlegać ideologii jednej partii i że artyści korzystający ze swojego prawa do twórczej wypowiedzi powinni mieć taką możliwość w sposób, jaki uznają za stosowny.”

REKLAMA