Naukowcy odkryli najstarsze szczątki ludzkie w Polsce; mają ponad 100 000 lat

Do chwili obecnej najstarszymi szczątkami ludzkimi w Polsce, także pochodzącymi od neandertalczyka, były trzy zęby trzonowe z jaskini Stajnia na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Ich wiek oszacowano na ok. 52-42 tysiące lat.

„Kości, które nasz zespół odkrył w Jaskini Ciemnej, to najstarsze szczątki ludzkie z terenu dzisiejszej Polski, mają około 115 tysięcy lat” – mówi prof. Paweł Valde-Nowak z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Prace wykopaliskowe w Jaskini Ciemnej prowadzone są w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki, we współpracy z Muzeum Archeologicznym w Krakowie oraz Instytutem Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN. Informacje o odkryciu zostaną opublikowane w tym roku w czasopiśmie Journal of Paleolithic Archaeology.

Z analizy wynika, że ​​kości to paliczki – cyfrowe kości dłoni neandertalskiego dziecka. Identyfikację tę potwierdziło dwóch antropologów, dr Anita Szczepanek z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i prof. Erik Trinkaus z Washington University w St. Louis.

Naukowcy zauważyli charakterystyczną porowatą powierzchnię kości, usianą dziesiątkami otworów przypominających sito.

„Z analiz wynika, że ​​jest to efekt przejścia przez układ pokarmowy dużego ptaka. To pierwszy znany przykład z epoki lodowcowej” – mówi prof. Walde-Nowak. Naukowiec uważa, że ​​ptak mógłby zaatakować i częściowo pożreć młodego neandertalczyka (prawdopodobnie w wieku około 5-7 lat). Mógł także pożywić się zmarłym dzieckiem. Zdaniem badaczy, na chwilę obecną nie można wykluczyć żadnej z opcji.

Długość kości nie przekracza 1 cm. Są bardzo słabo zachowane, dlatego naukowcy nie będą w stanie przeprowadzić analizy DNA. „Nie mamy jednak wątpliwości, że są to szczątki neandertalczyka, gdyż pochodzą z bardzo głębokiej warstwy jaskini, kilka metrów pod obecną powierzchnią. W warstwie tej znajdują się także typowe narzędzia kamienne, którymi posługiwali się neandertalczycy” – dodaje prof. Walde-Nowak. Naukowiec zauważa, że ​​wcale nie musi to oznaczać, że palce trafiły do ​​jaskini w czasach, gdy żyli w niej neandertalczycy, bo mogli z jaskini korzystać sezonowo.

Paliczki odkryto kilka lat temu (badania wykopaliskowe w Jaskini Ciemnej trwają od kilkudziesięciu lat). Szczątki zmieszano z kośćmi zwierzęcymi. Dopiero w tym roku podczas szczegółowej analizy laboratoryjnej naukowcy odkryli, że są to kości ludzkie.

„To wyjątkowe odkrycie” – podkreśla naukowiec. – „Do naszych czasów w Polsce przetrwały jedynie pojedyncze fragmenty kości kopalnych, należących do krewnych współczesnego człowieka (Homo sapiens). Profesor Valde-Nowak zauważa również, że w naszym kraju nie ma śladów gatunku ludzkiego poprzedzającego neandertalczyka, takiego jak Homo erectus.

„Szczątki neandertalczyka znalezione w Polsce możemy policzyć na palcach jednej ręki!” – podkreśla prof. Walde-Nowak. Są to trzy zęby z Jaskini Stajniej, dwa palce odkryte niedawno z Jaskini Ciemnej oraz ząb z tego samego okresu co pozostałości z Jaskini Stajniej, ząb odnaleziony niedawno w Jaskini Ciemnej – mówi archeolog.

Profesor Valde-Nowak przypomina, że ​​neandertalczycy (Homo neanderthalensis) – bardzo bliscy krewni współczesnego człowieka (Homo sapiens) – pojawili się prawdopodobnie w Polsce, podobnie jak w całej Europie, około 300 tysięcy lat temu. Najstarsze narzędzia kamienne, których używali, odkryte nad Wisłą, mają ponad 200 000 lat. Do tej pory odkryto ich tysiące. Są to głównie noże skrobakowe, narzędzia z funkcją cięcia i skrobania. Odkryto je na południu Polski, gdyż panowały tam stosunkowo dobre warunki do życia neandertalczyków. Północną część dzisiejszej Polski pokrywał lodowiec kontynentalny.

„Ciągle toczy się dyskusja na temat tego, jak długo neandertalczycy żyli w Europie, w tym w Polsce. Niestety nie mamy w tej dyskusji mocnych argumentów, nie mamy też dowodów na to, że oba gatunki współistniały w Polsce, co zostało potwierdzone w Europie Zachodniej” – – dodaje archeolog.

Większość neandertalczyków na naszym kontynencie wymarła około 35 tysięcy lat temu. Jednak w 2006 roku naukowcy opublikowali w „Nature” artykuł, w którym argumentowali, że udało im się odkryć swoje 24-tysięczne szczątki – były to prawdopodobnie jedne z ostatnich okazów tego gatunku.

Naukowcy uważają neandertalczyka za „rodzeństwo”, a nie przodka współczesnego człowieka – należał on do wymarłego rodu homo sapiens. Przez długi czas gatunek ten był przedstawiany w niekorzystnym świetle – jako półzwierzęcy i prymitywny. Badania ostatnich lat pokazują, że ten gatunek człowieka miał z nami więcej wspólnego, niż początkowo sądzono. Naukowcy często nie potrafią rozróżnić narzędzi współczesnych ludzi od narzędzi neandertalczyków. Naukowcy odkryli także, że neandertalczycy byli autorami niektórych rysunków naskalnych znanych z jaskiń europejskich – czyli tych, których wiek szacuje się na ponad 64 000 lat. Z kolei dzięki badaniom DNA udało się ustalić, że homo sapiens krzyżował się z neandertalczykiem.

PAP – Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

sz/ zan/ kap/

tr. RL