Jak zeznali w filmie ci, którzy przeżyli Holokaust

To druga część trzyczęściowego cyklu opowiadającego o przedstawieniu Zagłady w kinie. Możesz przeczytać pierwszą część na temat relacji świadków tutaj.

W jego pamiętnikach Zając patagoński, Claude Lanzmann przeciwstawia końce Lista Schindlera (1993) i własny film, Szoa (1985). W epilogu Schindlera, reżyser Steven Spielberg opuszcza ramy narracyjne i daje przestrzeń prawdziwym „Żydom Schindlera”, którzy dziś oddają hołd przy grobie Schindlera. Nawzajem, Shoah kończy się pociągiem towarowym, który jedzie przez polską wieś i przypomina transport więźniów w drodze do obozu koncentracyjnego. Hollywoodzki film oferuje zamknięcie i windę (zwróć uwagę, jak potomkowie Żydzi Schindlera liczebnie więcej niż cała dzisiejsza ludność żydowska w Polsce), w okresie Shoah pozostawia rzeczy niejednoznaczne i nierozwiązane. Te różne podejścia odzwierciedlają różnice między relacjami świadków i świadków pod względem podejścia i efektu. Narracje świadectwa to stałe wersje wydarzeń, podczas gdy narracje świadectwa bywają bardziej otwarte.

Większość filmów ze świadectwami o Holokauście można rozumieć jako relacje z pierwszej lub drugiej ręki. Zaraz po II wojnie światowej powstały najbardziej niezwykłe filmy z drugiej ręki, które ukazują ludobójstwo z perspektywy osoby z zewnątrz. Często rozumiane dziś jako „filmy esejowe”, wywodzą się ze współczesnego rozumienia wydarzeń, ale rzadko z perspektywy pierwszej ręki. Są zwięzłe, ale też abstrakcyjne i dystansują się od beznamiętnego dystansu. Odzwierciedlają ludzką zdolność do zła, grupowego myślenia i ludobójstwa w kategoriach akademickich, teoretycznych. Zamiast udawać, że pokazują pełną prawdę, ci filmowcy są świadomi ograniczeń dokumentu i obiektywności. Z noc i mgła (1956) Alain Resnais wyjaśnia, że ​​film jest wektorem jego własnych pomysłów i obserwacji. Bezpośredni adres i inne metafikcjonalne środki przypominają widzowi, że patrzy na rekonstrukcję rzeczywistości, a nie na jej autentyczną reprezentację. Inne filmy należące do tej kategorii są bardziej abstrakcyjne, ale nie mniej mocne Krew bestii („Krew bestii”, 1949).

Pomiędzy świadkami a zeznaniami znajdują się dokumenty dziennikarskie z wydarzeń takich jak procesy norymberskie, a później proces Eichmanna. Oba skupiają się na zeznaniach ocalałych i sprawców, ale relacje te nie mają tego samego kulturowego odcisku, co nagrania wyzwolenia obozów. Fakt, że łatwiejsze do uchwycenia obrazy „świadków” okazały się bardziej krytyczne niż szczegółowe zeznania, mógł przyczynić się do scementowania ograniczonego kulturowego rozumienia Holokaustu. Taki nacisk kreśli wydarzenia w wąskiej perspektywie, która podkreśla poświęcenie i cierpienie, a nie odporność i pamięć.

1981, z publikacją ludobójstwo, mamy pierwszy film dokumentalny o Holokauście, który zdobył Oscara. Film, którego narracją zajmowali się Orson Welles i Elizabeth Taylor, bada szeroki kontekst historyczny przedstawiony chronologicznie przy użyciu materiałów archiwalnych, aby przedstawić życie europejskich Żydów przed, w trakcie i po Holokauście. Świadectwo pierwszoosobowe, głównie w formie pism i listów, czytane jest przez narratorów, gdy na płótnie rozwijają się obrazy śmierci i dewastacji. Jednak napisy końcowe filmu różnią się od materiałów archiwalnych i pokazują współczesne materiały z Ku Klux Klanu i amerykańskiej partii nazistowskiej, aby podkreślić, że w Stanach Zjednoczonych nie ma nawet miejsca na zapobieganie ludobójstwu. Ludobójstwo, a także inne filmy, takie jak Cierpienie i litość, w dużym stopniu polegać na okropnościach archiwalnych obrazów, aby przekonywać i edukować.

Wszystkie te filmy opierają się na monumentalnej pracy Claude Lanzmanns Lan Shoah (1985). Lanzmann rozpoczął karierę jako dziennikarz, a dopiero później został filmowcem. Jego pierwszy film dokumentalny, Dlaczego Izrael (1973), przeprowadził ankietę na temat państwa Izrael 25 lat po jego założeniu i oczywiście pozostawił wiszącą część ducha Holokaustu. Pytania, które pojawiły się podczas produkcji, dostarczyłyby dalszych informacji Shoahktórego produkcja zajęła ponad dekadę. W swoim pamiętniku Lanzmann mówi, że od początku wiedział, że nie wykorzysta materiałów archiwalnych: „Mój film musiałby podjąć ostateczne wyzwanie; zająć miejsce nieistniejących obrazów śmierci w komorach gazowych.”

Śmierć staje się w centrum wizji reżysera. Ostatni film, który trwa dziewięć godzin, sugeruje głęboką i nie do pokonania nieobecność. Shoah, zasadniczo zajmuje przestrzeń „radykalnej sprzeczności”, ponieważ „umarli nie mogą mówić za zmarłych”. Jest zbudowany wokół wywiadów i oferuje współczesne materiały filmowe z obozów koncentracyjnych i okolicznych wiosek. Montaż filmu rezygnuje z chronologicznego przedstawienia na rzecz bardziej refleksyjnej struktury. Sugeruje to niemożność uchwycenia pełnego zakresu ludobójstwa i stawia pod znakiem zapytania ideę Holokaustu jako wydarzenia z przeszłości. Zamiast tego horror i trauma żyją wiecznie. Lanzmann stara się skoncentrować na zagubionych i umożliwić im przemawianie przez żywych. Zamiast stawiać jednostki na pierwszym miejscu, pisałby, że „film przybrałby ścisłą formę – po niemiecku kształt – opowiadający losy całego narodu”. Rozmówcy oczekiwali, że ich historia nie dotyczy ocalałych, ale „powracających”, ponieważ „oni też byli skazani na śmierć”.

Shoah kwestionuje wiele obrazów i idei zwykle przedstawianych w filmach o Holokauście, zwłaszcza mitów, które utrwalają ideę europejskich Żydów jako biernych ofiar, a nawet kolaborantów w ich własnym upadku. Odrzuca również pogląd, że ludobójstwo pozostało niezauważone z zewnątrz aż do wyzwolenia obozów. Film nie tylko zmienił nastawienie do Holokaustu, ale także poruszył kwestie filozoficzne związane z ekranową reprezentacją ludobójstwa. Chociaż ogólne podejście jest bardzo różne, sposób, w jaki jest Akt zabijania (2012) Wyzwania Uprzedzenia dotyczące dokumentacji archiwalnej można postrzegać bezpośrednio jako rygorystyczną formę Shoah.

Ponad trzy dekady od Shoah a prawie 90 lat po wybuchu II wojny światowej liczba ocalałych z Holokaustu maleje z dnia na dzień. Ten centralny tekst pozostaje jednym z najważniejszych dokumentów wszechczasów. Przez dziesięciolecia Lanzmann poszedł w jego ślady, tworząc kilka kolejnych filmów z niewykorzystanego materiału filmowego. Ale zamiast działać jako ostatnie słowo w sprawie Holokaustu, wydawało się, że otwiera szerszą dyskusję. Jaką rolę odgrywa pamięć w naszym rozumieniu Holokaustu w dzisiejszych filmach, biorąc pod uwagę możliwość, że nowe relacje z pierwszej ręki mogą się cofnąć?

Ta seria kończy się jutro.