Granice cesarskie nadal kształtują politykę w Polsce

Aby dowiedzieć się więcej na temat dziennikarstwa opartego na danych The Economist, odwiedź naszą stronę ze szczegółami graficznymi.

POLES WYBIERZ W tym tygodniu tłumy maszerowały, aby obalić prawicowo-populistyczny rząd, który rządzi krajem od 2015 roku. Ale chociaż niektóre rzeczy się zmieniają, inne pozostają takie same. Obserwatorzy ponownie zauważyli, że współczesne mapy wyborcze Polski przedstawiają znajomy schemat: Wschód głosował na rządzącą partię Prawo i Sprawiedliwość (PiS), podczas gdy Zachód wspierał różne ugrupowania opozycyjne, w szczególności liberalną Koalicję Obywatelską (KO). Bardziej niezwykłe jest jednak to, że lojalność polityczna współczesnych Polaków nie przebiega stopniowo ze wschodu na zachód, ale pozostaje solidna aż do krawędzi historycznej linii przecinającej centrum kraju (patrz mapa).

W latach 1795–1918 ziemie dzisiejszej Polski kontrolowały Rosja, Austria (później Austro-Węgry) i Prusy (włączone do Niemiec w 1871 r.). Granice, które niegdyś oddzielały te imperia, zniknęły z map świata, ale nadal dzielą krajobraz. Na ziemi asfaltowe pruskie drogi na starych przejściach granicznych zamieniają się w żwir. Z powietrza dawne terytoria Habsburgów i Rosji wyglądają jak mozaika małych działek rolnych, natomiast zachód podzielony jest na rozległe pola, które mają umożliwić rolnictwo zmechanizowane.

Uporczywe utrzymywanie się tych starych granic – z głównymi wyjątkami dużych miast na wschodzie kraju, takich jak Warszawa, gdzie liberalny elektorat napędzają młodsi i zamożni wyborcy – odzwierciedla dziedzictwo różnych trajektorii rozwoju w XIX wieku. Zachód był częścią szybko uprzemysłowionego imperium i dziś ma gęstą sieć kolejową. Tymczasem większość Wschodu należała do carskiej Rosji, gdzie pańszczyzna była legalna aż do 1861 roku. Około roku 1900 dochody na terenie dzisiejszej zachodniej Polski były pięciokrotnie wyższe niż na wschodzie. Ta różnica utrzymuje się do dziś: wszystkie cztery wschodnie województwa Polski należą do 20 najbiedniejszych regionów subkrajowych w UE. Młodzi ludzie dorastający na Wschodzie szybko przenoszą się do większych miast w poszukiwaniu edukacji i pracy w sektorze prywatnym. Ci, którzy czują się opuszczeni, gromadzą się w PiS, który oferuje zarówno retorykę nacjonalistyczną, jak i darowizny pieniężne.

Inną możliwą przyczyną utrzymującego się podziału politycznego są przesunięcia demograficzne po II wojnie światowej. Związek Radziecki zażądał części wschodniej Polski jako łupu zwycięstwa, podczas gdy Niemcy zostały zmuszone do oddania Polsce własnych wschodnich obszarów przygranicznych. W odpowiedzi rząd polski przesiedlił miliony ludzi z terytoriów utraconych na terytoria zdobyte. Oddzieleni od rodzinnych pól i wiosek, ci „repatrianci” rozwinęli bardziej otwartą i kosmopolityczną tożsamość i stali się mniej podatni na zawzięty nacjonalizm. Tymczasem katolicyzm pozostał najsilniejszy w historycznym, wschodnim sercu Polski, gdzie rozwinęło się ogniste poczucie dumy i nieufności wobec zmian.■