Co dalej z polską gospodarką?

W październiku 2023 r. w Polsce odbyły się wybory parlamentarne, w których wzięła udział rekordowa frekwencja wynosząca 74% uprawnionych do głosowania (BBC, 2023). Po ośmiu latach sprawowania władzy PiS straciło urząd, a w grudniu 2023 r. władzę objął nowy rząd, na którego czele stanął Donald Tusk z Platformy Obywatelskiej (Biblioteka Izby Gmin, 2023).

Polska znajduje się obecnie w kluczowym momencie, gdy nowy rząd przejmuje władzę i zapowiada pożegnanie z mrocznymi latami odchodzącej nacjonalistycznej partii PiS.

Jakie jest dziedzictwo PiS?

Kadencja PiS upłynęła pod znakiem skandalów, naruszeń praworządności i rażącej niekompetencji w kształtowaniu polityki. Konsekwencje były zauważalne. Zniesienie podziału władzy doprowadziło do autorytaryzmu w kraju i zagroziło demokracji i możliwości wzrostu gospodarki.

Konflikt z Unią Europejską (UE) dotyczący nieprzestrzegania praworządności doprowadził nawet do tego, że Polska utraciła dostęp do funduszy na naprawę po Covid-19 o wartości 60 miliardów euro – czyli około 8% polskiego PKB. W ostatnich tygodniach Komisja Europejska „zrefundowała” te środki, gdyż Tusk dąży do naprawy stosunków z UE i przywrócenia praworządności (Polityka, 2023).

Pod rządami PiS w kraju doszło także do ogromnego wzrostu inflacji, która sięgnęła prawie 20%, najwięcej wśród największych gospodarek europejskich.

Wykres 1: Inflacja w Polsce w latach 1997-2024

Źródło: OECD

Niekompetencja ustępującego rządu była szczególnie widoczna w sposobie radzenia sobie z pandemią. W Polsce doszło do nagłego i długotrwałego zamykania szkół, nie biorąc pod uwagę długoterminowego wpływu na umiejętności ludzi i rozwój gospodarczy. Bardzo różniło się to od podejścia wielu innych krajów europejskich, gdzie zamykanie szkół było postrzegane jako ostateczność, a nie rozwiązanie pierwsze.

Ponadto reforma podatkowa wprowadzona w 2021 r. była co najwyżej chaotyczna i wykazała słabe planowanie i koordynację w rządzie. Reforma, okrzyknięta „polskim porozumieniem”, miała na celu przesunięcie ciężaru podatkowego z osób o niskich dochodach na osoby o wysokich dochodach, ale spotkała się z powszechnym sprzeciwem opinii publicznej.

W odpowiedzi rząd wprowadził skomplikowaną formułę „rabatu dla klasy średniej”, ale to tylko jeszcze bardziej skomplikowało kodeks podatkowy. Aby uratować reformę, dwa miesiące po jej rozpoczęciu rząd zezwolił podatnikom na korzystanie ze starego kodeksu podatkowego, jeśli chcą. Doprowadziło to do jednoczesnego obowiązywania dwóch różnych przepisów podatkowych, co spowodowało jeszcze większe zamieszanie i nieporządek.

Co może się zmienić pod rządami nowego rządu?

Nowy rząd koalicyjny – zwany „Koalicją 15 Października” – stanowi wyraźne odejście od przeszłości. Koncentruje się na kompetencjach, praworządności oraz inwestycjach w umiejętności i edukację Polaków (jej kapitał ludzki ).

Koalicja składająca się z liberalnej Platformy Obywatelskiej, konserwatywnej Trzeciej Drogi i postępowej Nowej Lewicy odzwierciedla spektrum wartości i ideologii. Posiadanie tak szerokiej koalicji u władzy jest podatne na wewnętrzne nieporozumienia, ale stwarza też możliwości.

Możliwości te pojawiają się, gdy istnieje solidne porozumienie w sprawie kierunku strategicznego oraz jasny podział departamentów i obowiązków pomiędzy trzema partnerami koalicyjnymi. Po trzech miesiącach sprawowania urzędu wygląda na to, że to się dzieje naprawdę.

Co więcej, wewnętrzny nadzór ponadpartyjny jest mile widzianym tymczasowym zamiennikiem instytucjonalnych mechanizmów kontroli i równowagi zlikwidowanych przez poprzednią administrację. Różne doświadczenia i punkty widzenia wnoszone przez trzy strony stwarzają również szansę na lepszą i bardziej przemyślaną politykę.

Istnieje realna obietnica, że ​​nowe wytyczne będą oparte na solidnych dowodach, co stanowi dużą zmianę w porównaniu z podejściem stosowanym w ostatnich latach. Nie jest to tylko retoryka, o czym świadczy powołanie takich osobistości jak Andrzej Domański (minister finansów z Platformy Obywatelskiej), Agnieszka Dziemianowicz-Bak (minister rodziny, pracy i polityki społecznej Nowej Lewicy) czy Katarzyna Pelczyńska-Nałęcz ( Minister Funduszy i Polityki Regionalnej z Trzeciej Drogi). Wszyscy trzej są blisko związani ze społecznością akademicką i znani ze swojego zaangażowania na rzecz stosowania wyników badań w kształtowaniu polityki.

Co więcej, strategiczny wybór ministrów przez Donalda Tuska – np. Barbary Nowackiej ds. edukacji – sugeruje świadomą próbę przezwyciężenia podziałów ideologicznych i promowania jedności pomiędzy tradycyjnymi frakcjami neoliberalnymi i centrowo-lewicowymi. Natomiast powołanie niezależnego prawnika Adama Bodnara na nowego Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości to kluczowy krok w kierunku odpolitycznienia prokuratury.

Przywrócenie praworządności jest jednym z najważniejszych zadań nowego rządu. W ciągu ostatnich ośmiu lat w Polsce nastąpiła systematyczna erozja podziału władzy pomiędzy Trybunałem Konstytucyjnym, Sądem Najwyższym, władzą sądowniczą, prokuraturą, policją, wojskiem, mediami publicznymi i spółkami państwowymi, wszystkimi z nich są infiltrowane przez zwolenników PiS.

Przywracając na stanowiska niesłusznie zwolnionych sędziów i prokuratorów oraz badając różne afery, rząd Tuska pokazuje, że poważnie podchodzi do rozwiązania tych problemów.

Każda z tych zmian pomoże zwiększyć zaufanie inwestorów i normalizować stosunki z UE. Stanowisko koalicji będzie oznaczać także koniec poważnych rozważań o wystąpieniu Polski z Unii – „Polexit”.

Badania pokazują, że inwestowanie w kapitał ludzki jest kluczem do długoterminowego wzrostu gospodarczego (Paczos i in., 2023). Znaczącym i niezwykle pożądanym krokiem w tym kierunku jest znaczący wzrost wynagrodzeń nauczycieli w Polsce.

W 2023 r. wynagrodzenie początkowe nauczycieli szkół publicznych wynosiło średnio 11 300 funtów rocznie przed opodatkowaniem, podczas gdy najbardziej doświadczeni nauczyciele zarabiali średnio 17 400 funtów, co odpowiada średniej pensji w sektorze prywatnym.

Dzięki nowym zmianom, które weszły w życie 1 stycznia 2024 r., nauczyciele będą zarabiać o 30% więcej. Zmieni to radykalnie sytuację słabo opłacanych i przepracowanych nauczycieli oraz przyciągnie talenty z powrotem do zawodu.

Jakie wyzwania stoją przed nowym rządem?

Koalicja stoi przed poważnymi wyzwaniami z zewnątrz. Prezydent ma prawo zawetować ustawy, Trybunał Konstytucyjny zapełniony jest obecnie ludźmi lojalnymi wobec poprzedniego rządu, a prezes banku centralnego jest po stronie PiS. Utrudni to koalicji przeprowadzenie znaczących reform.

Ponadto Polska stoi przed poważnymi wyzwaniami gospodarczymi. Nadal boryka się z podwyższoną inflacją – 6,1% na koniec 2023 r. – i anemicznym rocznym wzrostem gospodarczym – 0,4% w 2023 r. w porównaniu z 5,5% rok wcześniej w okresie ożywienia po pandemii. Oczekuje się, że deficyt budżetowy, wynoszący obecnie 2,5% PKB, wzrośnie do 4,5%, zgodnie z częścią obietnic wyborczych.

W krótkim okresie politykę gospodarczą koalicji będą prawdopodobnie charakteryzować ukierunkowane, ale ostrożne interwencje. Wielkie obietnice złożone podczas wyborów – takie jak większe wydatki, obniżki podatków i większe ulgi podatkowe – sprawdzają rzeczywistość w kontekście inflacji i większego deficytu budżetowego.

Unijne fundusze stymulacyjne mają na celu zapewnienie pewnej swobody fiskalnej. Fundusze te mogą jednak również zwiększyć popyt, co może jeszcze bardziej zwiększyć inflację. W rezultacie wszelka agresywna polityka fiskalna prawdopodobnie zostanie złagodzona i zamiast tego skupi się na łagodnych środkach fiskalnych, takich jak podwyżki wynagrodzeń w sektorze publicznym, w tym wynagrodzeń nauczycieli i podwyżki zasiłków na dzieci.

Dyplom

W miarę jak koalicja zmaga się z bezpośrednimi ograniczeniami finansowymi i politycznymi, jej zaangażowanie na rzecz praworządności, inwestycji w kapitał ludzki i integracji europejskiej stwarza optymistyczne perspektywy na przyszłość gospodarczą i polityczną Polski.

Droga przed nami pełna jest wyzwań, które wymagają starannego planowania i długoterminowej perspektywy. Jednak kompleksowe i postępowe plany koalicji oferują wizję stabilnej i zamożnej Polski.

Gdzie mogę dowiedzieć się więcej?

Kim są eksperci w tej kwestii?

• Marcina Piątkowskiego
• Bena Stanleya
• Billa Stanleya
• Aleks Szczerbiak

Autorzy: Paweł Bukowski i Wojtek Paczos

Zdjęcie: Warszawa, Polska – 30 lipca 2018: Kolumna Zygmunta i Zamek Królewski na Placu Zamkowym na Starym Mieście w Warszawie w Polsce. Źródło zdjęcia: RomanBabakin w serwisie iStock.