Archeolodzy wracają do Zwolenia, aby zbadać pozostałości neandertalczyków

Podstawą i punktem wyjścia badań były odkrycia dokonane podczas wykopalisk prowadzonych w Zwoleniu w latach 80. XX w. Po przeanalizowaniu licznych materiałów kostnych i krzemiennych stwierdzono, że na tych terenach żyli neandertalczycy. Wciąż jednak nie wiadomo dokładnie, kiedy się tam pojawiły.

„To miejsce jest niezwykle ważne, ponieważ jest to najbardziej na północ wysunięte stanowisko neandertalczyków w Polsce. Jest to także jedno z nielicznych miejsc, w którym zachował się materiał organiczny, czyli kości. Rzadko są zachowane na otwartych stanowiskach neandertalskich, takich, które nie znajdują się w jaskiniach. Dzięki temu możemy dowiedzieć się wiele o życiu neandertalczyków i ich funkcjonowaniu” – mówi dr Katarzyna Pyżewicz z Uniwersytetu Warszawskiego.

Kiedy w Zwoleniu pojawili się neandertalczycy? Badania archeologiczne na stanowisku prowadzą naukowcy z Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Naukowcy chcą ustalić, kiedy dokładnie starożytni ludzie pojawili się w Dolinie Zwoleńki, z czego składała się ich dieta i jak wyglądało ich codzienne życie. Kierownik projektu dr Witold Grużdź z Państwowego Muzeum Archeologicznego twierdzi, że dotychczasowe datowanie, szacowane na 80–65 tys. lat temu, jest bardzo rozbieżne, dlatego konieczne jest dokładniejsze ustalenie daty.

W pierwszym sezonie pracy, po dłuższej przerwie, naukowcy wykopali dwa rowy. Dotarli do warstwy, w której znaleźli kości końskie, fragmenty szczęk i żeber zwierzęcia oraz krzemienie. „Wiemy, że sięgają czasów neandertalczyka ze względu na specyficzną metodę obróbki krzemienia. Wyrabiano z niego noże, których neandertalczycy używali do krojenia tusz zwierzęcych” – mówi dr.

Podejście do badań terenowych i metody opisu materiałów zmieniały się na przestrzeni lat. Rozwinęła się także współpraca z nauką. Dlatego archeolodzy mają nadzieję, że to miejsce – badane wiele lat temu – ujawni teraz nowe fakty na temat neandertalczyków.

„Dzięki zachowanym szczękom i zębom możliwe jest prowadzenie analiz izotopowych. Ostatnie kilka lat badań nad obecnością neandertalczyków w Europie +znacznie odmłodziło+ czasy, w jakich żyli oni na tych terenach, dlatego postaramy się także przesłać kilka próbek do datowania radiowęglowego C14 – które może sięgać nawet 50 000 lat. Aby to zrobić, musimy sprawdzić, czy kolagen pozostaje w kościach. W przyszłości będziemy wykorzystywać także datowanie metodą OSL na podstawie pobranych próbek osadów” – mówi dr hab.

Dodaje, że jest to wstępna faza projektu rozłożona na kilka lat. Wyniki pierwszych analiz będą dostępne w przyszłym roku.

Gdzie polowali neandertalczycy? „Według poprzedniej koncepcji było to miejsce, w którym neandertalczycy polowali i zabijali upolowane zwierzęta. Chcemy sprawdzić, czy taka interpretacja jest prawdziwa, na przykład na podstawie nacięć w kościach zwierząt” – mówi dr Pyżewicz.

Dodaje, że odkryte narzędzia wykonane są z krzemienia czekoladowego, które w naturze nie występuje na tym stanowisku. Aby go zdobyć, neandertalczycy musieli przejść od 30 do 40 kilometrów. „Przywieźli więc ze sobą część narzędzi, ale także przetworzyli lokalne surowce. Jesteśmy bardzo ciekawi, jak poradzili sobie z krzemieniem” – mówi badaczka.

Dlaczego trudno znaleźć szczątki człowieka neandertalczyka? Większość znanych stanowisk neandertalczyków w Polsce znajduje się na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i Dolnym Śląsku. Znajdują się one głównie na południu, gdyż w czasach, gdy w tej części Europy przebywali neandertalczycy, większość środkowej i północnej Polski pokryta była lodem. Najstarsze szczątki neandertalczyka zidentyfikowane dotychczas w Polsce pochodzą z Jaskini Ciemnej i mają około 115 000 lat.

„Odkrycia neandertalczyków są rzadkie. Wszystko, co dzieje się na tym polu, ma ogromną wartość i dostarcza nowych danych. Miejsca te często są ukryte kilka metrów pod powierzchnią wody, dlatego trudno je znaleźć” – mówi dr hab.

Naukowcy uważają neandertalczyków za „rodzeństwo”, a nie przodków współczesnego człowieka. Należeli do wymarłej linii homo sapiens. Przez długi czas przedstawiciele tego gatunku byli przedstawiani w niekorzystnym świetle, jako istoty raczej prymitywne. Jednak ostatnie badania wskazują, że ten gatunek człowieka ma z nami znacznie więcej wspólnego, niż wcześniej sądzono. Badacze odkryli m.in., że neandertalczycy byli twórcami niektórych malowideł naskalnych znanych w europejskich jaskiniach – tych, których wiek szacuje się na ponad 64 tysiące lat. Co więcej, testy DNA wykazały, że współcześni ludzie krzyżowali się z neandertalczykami.

PAP – Nauka w Polsce, Ewelina Krajczyńska-Wujec

ekr/ zan/ kap/

tr. RL