Archeolodzy z UW wracają do starożytnego Ptolemaidy

Polscy archeolodzy w Ptolemais

Ptolemais to jedno z największych miast starożytnej Grecji, położone w Cyrenajce, historycznej krainie obecnie w północno-wschodniej Libii. Miasto zostało założone przez egipskich królów z dynastii Ptolemeuszy, którzy rządzili Cyrenajką w III wieku p.n.e.; istniał aż do podboju arabskiego w VII wieku naszej ery.

W późnej starożytności stało się stolicą rzymskiej prowincji. Ptolemais to także miasto, które nie zostało objęte nowoczesną zabudową. Dzięki temu archeolodzy mogą badać różne aspekty funkcjonowania starożytnego miasta i życia jego mieszkańców, korzystając z różnych metod naukowych.

Badania archeologiczne w libijskim Ptolemais rozpoczął w 2001 roku profesor Tomasz Mikocki z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Obejmowała jedną czwartą zabudowy mieszkalnej zlokalizowanej w centrum starożytnego miasta. Podczas misji badacze odkryli kilka domów, w tym Casa dos Leukaktios, bogato zdobioną freskami i mitologicznymi mozaikami, zwaną także Willą z Widokiem.

„Ptolemais to miasto o niespotykanym dotąd znaczeniu, jeden z okrętów flagowych polskiej archeologii śródziemnomorskiej” – mówi dr Piotr Jaworski z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik badań w Ptolemais.

Polscy archeolodzy prowadzili badania na tym stanowisku przez 10 lat, aż do wybuchu rewolucji libijskiej. Teraz, po 13-letniej przerwie wymuszonej wojną domową, misja Wydziału Archeologii UW powróciła. Zdaniem Uniwersytetu Warszawskiego powrót był możliwy dzięki podpisanej w zeszłym roku w Trypolisie koncesji na wykopaliska i badania nieinwazyjne.

Starożytne mozaiki i inwazyjny tytoń

W czerwcu ekspedycja kierowana przez dr. Jaworskiego wraz z ekspertami warszawskiej ASP przeprowadziła pierwsze po przerwie badania archeologiczno-konserwatorskie w Ptolemais i zinwentaryzowała znaleziska z lat 2001-2010. Istnieją setki skrzyń z większymi i mniejszymi fragmentami mozaik, które zostały przeniesione do nowej przestrzeni magazynowej.

«Ogólnie rzecz biorąc, ocena ta była bardzo dobra. Nie ma większych uszkodzeń. Pojawiło się jednak zupełnie nieoczekiwane zagrożenie, a mianowicie rozprzestrzeniający się gatunek rośliny – tytoń szary. Jest wszędzie i natychmiast zamienia się w duże krzaki. W wielu miejscach niszczy ściany badanych przez nas domów” – opisuje dr Jaworski.

W kolejnym sezonie wykopaliskowym archeolodzy z UW będą kontynuować badania, które zostały nieoczekiwanie przerwane w 2011 roku. „Do tej pory zbadaliśmy około jednej trzeciej wyspa, odkrywając pozostałości budynków mieszkalnych. Na dotychczas zbadanym terenie znajdują się trzy domy, których najstarsze fazy użytkowania sięgają okresu hellenistycznego. Po zniszczeniu w wyniku trzęsień ziemi w III i IV wieku na tym obszarze rozwinęła się działalność rzemieślnicza. Będziemy kontynuować prace wykopaliskowe w tym miejscu” – opisuje dr Jaworski. „Będziemy także kontynuować pobieżne, nieinwazyjne badania w wybranych obszarach miasta i pobliskich obszarach wiejskich”.

Starożytny port w Ptolemais i badania wybrzeża

Dr Jaworski podkreśla znaczenie zupełnie nowych badań, których dotychczas nie przeprowadzono na Ptolemais. „To badania podwodne starego portu, które planujemy na najbliższe lata. Dla tak dużego miasta jak Ptolemais port był niezwykle ważny. Zamierzamy zbadać wybrzeże i odtworzyć w porcie pierwotną linię brzegową, ponieważ od czasów starożytnych poziom wody podniósł się, a linia brzegowa uległa zmianie. Pierwszym krokiem w tym kierunku było skanowanie dna morskiego sonarem” – opisuje archeolog.

Podczas nieobecności polskich badaczy w Ptolemais miejscowi naukowcy odkryli kolejne napisy i monety. Twój opis to kolejne zadanie polskiej misji. «Pracujemy teraz nad napisem, który będzie zawierał nazwiska efebów, czyli młodych ludzi, którzy uczyli się edukacji obywatelskiej w miejscowym gimnazjum. To bardzo ważny napis, ale nie jedyny w swoim rodzaju. Dzięki niej tworzymy coraz pełniejszą listę mieszkańców Ptolemais – wyjaśnia ekspert.

Monetami można także określić ważne okresy w historii miasta, zwłaszcza jego historii gospodarczej. Badania obiegu pieniężnego mogą pomóc w wyjaśnieniu, kiedy w historii miasta możemy mówić o okresach kryzysu i dobrobytu. Pomagają także zrozumieć istotę i główne kierunki kontaktów handlowych miasta. W sumie archeolodzy z UW odnaleźli w Ptolemais około 3000 monet.

W pierwszym etapie prac eksperci opracowali także strategię ochrony na najbliższe lata. «Pielęgnacja konserwatorska jest dla nas niezwykle ważna, dlatego na miejscu na stałe będzie obecny zespół ekologów. Zabezpieczą teren i wydobyte obiekty przed zniszczeniem – opisuje lider misji.

PAP – Nauka w Polsce, Ewelina Krajczyńska-Wujec

ekr/ zan/ kap/

tr. RL