Polscy naukowcy odkryli niezwykłą rybę sprzed 365 milionów lat

Potężny drapieżnik o długości od 2 do 3 metrów, ze szczęką dwukrotnie większą od czaszki i ostrymi zębami, atakował głowonogi lub ryby w głębinach mórz dewońskich. Swoją wiedzę na ten temat zawdzięczamy dwóm polskim badaczom, a także zespołowi naukowców z Francji, Szwajcarii i Niemiec, prowadzącym równoległe badania. Wyniki wspólnego badania zostały właśnie opublikowane w czasopiśmie Otwarta nauka Towarzystwa Królewskiego.

Wszystko zaczęło się w 1957 roku, kiedy wybitny polski paleontolog Julian Kulczycki, pierwszy badacz kręgowców w Zakładzie Paleozoologii PAN, znalazł długie, dziwne kości w Górach Świętokrzyskich niedaleko Chęcin. Myślał, że to kolce płetwy rybiej. Nazwał gatunek ryby pancernej Alienacanthus malkowski. Kulczycki wybrał drugą część łacińskiej nazwy zwierzęcia na cześć profesora Stanisława Małkowskiego, pracownika Państwowego Instytutu Geologicznego i pierwszego dyrektora Muzeum Ziemi PAN.

Ponad 50 lat później inny paleontolog, dr Piotr Szrek z Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego, odkrył w Górach Świętokrzyskich pełniejsze szczątki osobników tego gatunku. Ustalił, że wydłużone kości nie mogą być kolcami, ponieważ nie są puste w środku i mają asymetryczną budowę. Sklasyfikował te skamieniałości jako wyjątkowo długie szczęki. Niemal jednocześnie niemiecko-szwajcarsko-francuski zespół badaczy znalazł w Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu identyczne elementy kości z Maroka, a następnie podczas wykopalisk odnalazł kolejne okazy w Afryce.

Naukowcy z zespołu polskiego i zagranicznego przypadkowo odkryli swoje odkrycia podczas jednej z konferencji naukowych. Od tego czasu pracowali razem nad dodatkowymi badaniami i opisami Alienakantus. Ustalili, że ta ryba pancerna (łac. Placoderma) miał od 2,5 do 3 metrów długości, miał duże oczy i ogromną, wąską głowę, długą na około 80 cm. Dolna szczęka miała dwa długie kolce z ostrymi, stożkowymi, zakrzywionymi do tyłu zębami. Naukowcy zgodzili się, że tej dewońskiej rybie pancernej zostanie nadana nazwa zgodnie z życzeniem Juliana Kulczyckiego.

Nowoczesna ryba podobna do Alienakantus to półdziób, mała roślinożerna ryba z Oceanu Indyjskiego, która ma również bardzo wydłużoną dolną szczękę. Należy jednak do zupełnie innej grupy – jest to ryba kostno-płetwiasta.

Jak to możliwe, że szczątki Alienakanta odnaleziono w Górach Świętokrzyskich i w Maroku? W późnym dewonie, kiedy żył ten niebezpieczny drapieżnik, obszary dzisiejszej Polski zostały zatopione w pobliżu północno-wschodniego wybrzeża rozległych oceanów Reik i Paleotetydy, podczas gdy region współczesnego Maroka znajdował się na jego południowym krańcu. Alienakantus Mógł zatem swobodnie migrować wszędzie tam, gdzie miał sprzyjające warunki i obfitość pożywienia.

«Ryby pancerne to jedna z czterech klas ryb wśród kręgowców szczękowych, to znaczy tych, które mają dolną szczękę (co obejmuje również gatunek ludzki). Ryby te pojawiły się we wczesnym sylurze, około 440 milionów lat temu. Początkowo były małe, miały po kilkanaście centymetrów długości i prowadziły nisko położony tryb życia. W dewonie grupa ta bardzo się rozwinęła, występowały gatunki bardzo duże, osiągające kilka metrów długości” – powiedział Państwowemu Instytutowi Geologicznemu profesor Piotr Szrek. podcast uszu geologia.

Dodał, że wśród ryb pancernych istnieje duża różnorodność form i sposobów zdobywania pożywienia. Niektóre były drapieżnikami – jak np Dunkleosteo, największy z tej grupy, którego szczątki odnaleziono także w Górach Świętokrzyskich; inne były filtratorami, jak dzisiejsze rekiny wielorybie. Były też małe durofagi, które żuły twarde skorupy skorupiaków i mięczaków.

Naukowcy nie są pewni, dlaczego ryba używała tak wydłużonych szczęk. Spekulują, że Alienakantus mogli ich użyć do kopania dna morskiego w poszukiwaniu pożywienia. Ostre zęby na krawędziach wskazują, że kości długie służyły do ​​rozpraszania lub ranienia ofiar. Według naukowców kości mogły być również bronią obronną odstraszającą inne drapieżniki. Jednak oprócz Dunkleosteoktóry może osiągnąć 10 metrów długości, Alienakantus nie miał wielu wrogów i znajdował się blisko szczytu piramidy żywieniowej.

Kilka milionów lat po pojawieniu się gatunku Alienacanthus malkowskiryba pancerna wyginęła podczas jednego z wielkich wymierań.

„Wyglądało na to, że wiedzieliśmy wszystko o placodermach. Wiemy o ich żywotności, budowie narządów wewnętrznych, różnych strategiach życiowych. Ale ryba, którą odkryliśmy, nie przypomina niczego znanego w dewonie. Podobne modyfikacje szkieletu pojawiły się wiele lat później i są rzadkością nawet we współczesnej faunie – mówi profesor Szrek.

Autorzy badania podkreślają, że badanie skamieniałości pozwala zrozumieć nie tylko, w jaki sposób rozwijały się kręgosłup, zęby, płetwy czy kończyny pierwszych kręgowców, ale także jak ewoluowały i różnicowały się one w czasie. (PAPKA)

PAP – Nauka w Polsce, Anna Bugajska

abu/bar/kap/

tr. RL