Droga do socjalizmu i z powrotem. Historia gospodarcza Polski 1939-2019: Niezależny Przegląd: Niezależny Instytut

Około rok temu Tyler Cowen określił Polskę jako naród niedoceniany i wskazał na prognozy, że za około dekadę Polska osiągnie poziom życia Wielkiej Brytanii (Polska projekcja dnia, Skrajna rewolucja, listopad 2022 r.). Ta prognoza jest zastanawiająca, biorąc pod uwagę dawne zmagania Polski z ubóstwem, skaliste przejście od socjalizmu do gospodarki mieszanej i niedawne odejście Polski od demokracji. Dla każdego, kto chce zrozumieć dramatyczną transformację Polski i jej perspektywy, nowo opublikowane wydanie Droga do socjalizmu i z powrotem: historia gospodarcza Polski 1939–2019 Petera J. Boettke, Konstantina Żukowa i Matthew Mitchella nie mogli pojawić się w lepszym momencie.

Boettke, Żukow i Mitchell dokumentują społeczno-gospodarczą podróż Polski od gospodarki mieszanej do centralnie planowanego państwa socjalistycznego i z powrotem, podkreślając przepaść pomiędzy ideałami ideologii socjalistycznej a trudną rzeczywistością, jakiej doświadczają Polacy. Książka podkreśla wartość wolności gospodarczej, pokazując, jak powrót do gospodarki mieszanej, choć bolesny, doprowadził do znacznej poprawy poziomu życia. Ponadto książka przyczynia się do zrozumienia procesów rynkowych, podkreślając rolę praw własności w kalkulacjach ekonomicznych. Napisana przystępnym stylem, wzbogacona grafiką i osiami czasu, książka skierowana jest do szerokiego grona odbiorców. Dodatkowo czytelnicy mogą uzyskać dostęp do witryny towarzyszącej, która zawiera filmy, infografiki i wykresy.

Książka rozpoczyna się rozdziałem poświęconym ekonomii politycznej socjalizmu i przypomina wpływowy wkład Boettkego w badania nad ZSRR (np. Związek Radziecki: Ekonomia polityczna radzieckiego socjalizmu, Boston, Massachusetts: Kluwer Academic Publishers). W tej wcześniejszej pracy analiza ekonomii politycznej Związku Radzieckiego dokonana przez Boettke doprowadziła go do zbadania i udokumentowania wewnętrznych sprzeczności socjalizmu. Tutaj sprzeczności te są analizowane w kontekście polskiego socjalizmu, autorzy skupiają się na trzech wyzwaniach stojących przed planowaniem socjalistycznym: problemie kontroli, problemie wiedzy i problemie motywacji. Problem kontroli odnosi się do wszechobecnego przymusu niezbędnego do pominięcia planów jednostek dotyczących pracy, zakupów, inwestowania i wymiany. Problem wiedzy pojawia się, gdy rynkowy proces odkrywania i tworzenia wiedzy jest ograniczony. Wreszcie problem motywacji pojawia się, gdy jednostkom uniemożliwia się etyczne promowanie swojego dobrostanu. Łącznie te trzy wyzwania prowadzą do patologii przywilejów. Warto zauważyć, że – jak zauważa Mitchell (2012, Patologia przywilejów: ekonomiczne konsekwencje faworyzowania rząduArlington, Wirginia: Mercatus Center na Uniwersytecie George’a Masona), gospodarki mieszane nie są odporne na patologie przywilejów, które wynikają z faworyzowania rządu, niezależnie od systemu gospodarczego.

W rozdziale drugim autorzy przechodzą od omówienia teorii do historii socjalizmu w Polsce. Rozpoczynają od wyjaśnienia, dlaczego Sowietom stosunkowo łatwo było utworzyć w Polsce rząd komunistyczny. W 1944 roku Polska Armia Oporu zorganizowała Powstanie Warszawskie, aby wyzwolić stolicę spod okupacji niemieckiej. Była to największa kontrofensywa europejskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej. Choć Armia Czerwona stacjonowała zaledwie 6 mil od centrum Warszawy, Sowieci nie poparli powstania. Historycy wciąż spierają się, czy była to decyzja strategiczna, czy wadliwa koordynacja; Tak czy inaczej, przyczyniło się to do śmierci ponad 200 000 Polaków. Niemcy były wspólnym wrogiem Armii Krajowej i Sowietów, ale ich powojenne ambicje były inne. Armia Krajowa dążyła do Polski prozachodniej, niepodległej i kapitalistycznej. Natomiast Stalin dążył do ustanowienia rządu socjalistycznego jako bufora między Związkiem Radzieckim a Europą Zachodnią. Zdziesiątkowanie szeregów Armii Krajowej przez Niemców przypieczętowało komunistyczny los Polski po wojnie.

Na kolejnych stronach autorzy opisują trudne kroki, jakie musieli podjąć Polacy, aby wdrożyć socjalizm, poczynając od zniesienia praw własności prywatnej. Ta wieloletnia transformacja została przeprowadzona zarówno poprzez bezpośrednią, jak i pośrednią metodę nacjonalizacji, to znaczy poprzez nałożenie na własność wygórowanych podatków, sięgających czasami nawet 85 procent, co w zasadzie zmusiło właścicieli nieruchomości do scedowania majątku na rzecz państwa. Rozdział ten ilustruje wrodzoną nieefektywność i wady systemu socjalistycznego. Uwypukla na przykład długie oczekiwanie na budowę mieszkań i błędną koncentrację państwa na przemyśle ciężkim kosztem dóbr konsumpcyjnych. Godna uwagi statystyka porównuje liczbę głównych linii telefonicznych na 100 mieszkańców w krajach socjalistycznych i kapitalistycznych w roku 1986: w Polsce 7 linii na 100 obywateli i średnio 24 linie w krajach kapitalistycznych. W rozdziale omówiono także powstanie ruchów oporu, takich jak Solidarność, które odegrały kluczową rolę w ostatecznym upadku reżimu socjalistycznego w Polsce.

Kolejne dwa rozdziały opisują i oceniają przejście od socjalizmu do gospodarki mieszanej. W rozdziale 3 podkreślono centralną rolę Konsensusu Waszyngtońskiego w kształtowaniu wzrostu gospodarczego kraju poprzez jego wpływ na plan transformacji Leszka Balcerowicza. Balcerowicz, który był ministrem finansów Polski, wprowadził i prowadził potrójną strategię: działania stabilizacyjne nakierowane na odpowiedzialność fiskalną i redukcję zadłużenia; Środki liberalizacyjne mające na celu ograniczenie interwencji rządu i umożliwienie stosowania cen rynkowych; oraz reformy instytucjonalne mające na celu deregulację gospodarki, prywatyzację sektorów państwowych i promowanie handlu zagranicznego. Środki te powinny wzajemnie się wzmacniać i mieć na celu zarówno stabilność makroekonomiczną, jak i rozwój prywatnego biznesu. Aby zapobiec wykolejeniu procesu przez grupy polityczne i grupy interesu, reformy wprowadzono szybko i stały się znane jako „terapia szokowa”. Rozdział 4 zawiera ocenę transformacji Polski. Pozytywną stroną jest to, że reformatorom udało się utorować drogę wzrostowi gospodarczemu. Z drugiej strony stopa bezrobocia w Polsce aż do drugiej dekady XXI wieku utrzymywała się znacznie powyżej średniej OECD, co sugeruje, że transformacja nie przebiegała gładko.

Kolejne rozdziały poświęcone są nowej, mieszanej gospodarce Polski. W Rozdziale 5 autorzy opisują krajobraz gospodarczy po transformacji. Przemysł ciężki, niegdyś centralny dla socjalizmu, znacznie podupadł w miarę przesuwania się zasobów w stronę usług, handlu detalicznego i telekomunikacji. Produkcja przemysłowa stała się bardziej zorientowana na konsumenta i pojawiły się nowe gałęzie przemysłu, takie jak produkcja samochodów i zaawansowane technologie. Autorzy zauważają, że podczas gdy klasa średnia i przedsiębiorcy prosperowali dzięki nowym możliwościom i inwestycjom zagranicznym, ludność o niższych dochodach stanęła przed wyzwaniami, w tym utrzymującym się bezrobociem, które doprowadziło do znacznych migracji wewnętrznych i zewnętrznych. W rozdziale 6 omówiono bieżącą politykę gospodarczą i regulacyjną Polski, w tym jej członkostwo w Unii Europejskiej i wysiłki mające na celu przyciągnięcie inwestycji zagranicznych. W Rozdziale 7 autorzy porównują zapewnianie sieci zabezpieczeń społecznych, opieki zdrowotnej i edukacji w reżimach socjalistycznych i mieszanych, podkreślając zalety i wady każdego systemu. Rozdział 8 zawiera uwagi końcowe. Autorzy zauważają, że przejście Polski od socjalizmu do gospodarki mieszanej było wyzwaniem i wiązało się ze znacznymi kosztami gospodarczymi i społecznymi. Ostatecznie jednak transformacja przyczyniła się do poprawy wyników gospodarczych i standardów życia w Polsce.

Jednym z wielu spostrzeżeń tej książki jest zbadanie moralnego i etycznego upadku, jaki przenikał polskie społeczeństwo w czasach socjalizmu. Pomimo ideologicznej obietnicy równości, socjalizm stworzył wyraźny podział pomiędzy klasą rządzącą a resztą społeczeństwa. Zaufana elita partii, nomenklatura, cieszyła się szeregiem przywilejów niedostępnych zwykłym pracownikom: podróżami, hojnymi planami emerytalnymi, specjalną opieką zdrowotną oraz wyłącznym dostępem do dobrze zaopatrzonych sklepów, kurortów i terenów łowieckich. Dla wszystkich innych wszechobecne wąskie gardła i kolejki były bolesną częścią codziennego życia. W obliczu konieczności oczekiwania na mieszkanie od 15 do 30 lat i braku możliwości konkurowania poprzez podnoszenie cen, Polacy uciekali się do przekupstwa i ogólnej wymiany przysług. Powszechną praktyką było zarabianie na przysługach, świadcząc prywatne usługi w godzinach pracy przy użyciu sprzętu rządowego lub wymieniając towary skradzione w pracy. Przekupstwo, kradzież i manipulacja były dla Polaków głównymi środkami poruszania się w tej dziwacznej rzeczywistości, która doprowadziła do degradacji moralnej i etycznej.

Dokładne zgłębienie rzeczywistości socjalistycznej w książce stanowi wyraźne przypomnienie przeszłości, do której Polacy, którzy ją przeżyli, prawdopodobnie nie będą chcieli wracać. Dla innych książka stanowi istotne przypomnienie o tym, jaka jest stawka w miarę oddalania się od wolności, a lekcja jest szczególnie ważna, gdy Polska i region po raz kolejny przybierają nieliberalny zwrot (zob. Sebastian Hellmeier, Rowan Cole, Sandra Grahn). . , Palina Kolvani, Jean Lachapelle, Anna Lührmann, Seraphine F. Maerz, Shreeya Pillai i Staffan I. Lindberg, 2021, „Stan świata 2020: autokratyzacja staje się wirusowa”, Demokratyzacja 28 (6): 1053–74). Wreszcie, Droga do socjalizmu i z powrotem: historia gospodarcza Polski 1939–2019 to fascynująca lektura dla wszystkich zainteresowanych zrozumieniem przemian społeczno-gospodarczych w Polsce i ogólnie porównawczymi systemami instytucjonalnymi.