Czy niemiecki „hamulec zadłużenia” powstrzyma zielone ambicje?

BERLIN – W środku niemieckiej kampanii wyborczej w ekstremalnych powodziach w Niemczech zginęło prawie 200 osób. Cztery miesiące później walka ze zmianami klimatycznymi stała się głównym tematem nowego rządu po Merkel.

Większość dachów będzie wyposażona w panele słoneczne, a ponad 1000 turbin wiatrowych zostanie zbudowanych, co prawie podwoi udział odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej do 80 procent do 2030 roku. Ostatnia kopalnia węgla zostanie zamknięta jeszcze w tym samym roku, osiem lat wcześniej niż planowano. A 15 milionów samochodów elektrycznych będzie jeździć po legendarnej krajowej autostradzie.

Tak przynajmniej była „największa modernizacja przemysłowa Niemiec od ponad 100 lat”, jak mówi Olaf Scholz, wyznaczony na kolejnego kanclerza federalnego. Była to część planu rządu, który on i jego koalicjanci ogłosili w środę.

Kto za to wszystko zapłaci, to inna kwestia – i ta, nad którą gorąco debatowały bardzo różne partie, które przyłączyły się do socjaldemokratów pana Scholza, postępowych Zielonych i przyjaznych biznesowi Wolnych Demokratów.

Zieloni zobowiązują się wydawać 50 miliardów euro rocznie na ekologiczne inwestycje przez dziesięć lat, aby sfinansować przejście kraju na energię odnawialną – i zapłacić za to, łamiąc restrykcyjną zasadę równowagi budżetowej.

Wolni Demokraci zgodzili się jedynie na wejście do rządu pod warunkiem niepodnoszenia podatków i przestrzegania zapisanej w konstytucji ustawy o zrównoważonym budżecie kraju, tzw. hamulca zadłużenia.

Największą walką w ciągu sześciu tygodni negocjacji koalicyjnych nie było przypadkiem, kto kontroluje Skarb Państwa, a tym samym skarbiec. Zarówno Robert Habeck, współprzewodniczący Zielonych, jak i Christian Lindner, przewodniczący Wolnych Demokratów, chcieli tej pracy i walczyli o nią do końca.

Ostatecznie pan Lindner wygrał, a pan Habeck pokieruje nowym superministerstwem gospodarki i klimatu.

„Pod względem finansów: nie jest tajemnicą, że stanowiska w koalicji są od siebie odległe” – powiedział Habeck z Zielonych Süddeutsche Zeitung w wywiadzie opublikowanym w czwartek. „Intensywnie rozmawialiśmy o podatkach, cięciach dotacji i regulacji rynku. Jeśli zapytasz mnie, gdzie chciałbym zobaczyć więcej, byłoby to w tej okolicy ”.

Jednym z największych pytań dla ekspertów ds. klimatu jest to, czy zobowiązanie doprowadzenia Niemiec – największej gospodarki Europy – na drodze do neutralności pod względem emisji CO2 do 2045 r., jest nadal tematem forsowanym przede wszystkim przez Zielonych, czy też jest to rzeczywiście wspólny projekt wszystkich członkowie nowej Administracji.

„Czy twoje występy spełnią twoje ambicje, czy też partie wycofają się z ideologicznych punktów wyjścia?”, powiedział Lutz Weischer, szef berlińskiego biura Germanwatch, straży ekologicznej.

Są pewne oznaki nadziei, powiedział. Czyniąc zieloną transformację narodowym projektem konkurencyjności przemysłowej i sprawiedliwości społecznej, każdej z trzech stron udało się sprzedać ją swoim obywatelom.

W swojej 177-stronicowej umowie międzyrządowej nowy rząd zobowiązał się do podjęcia środków w celu ograniczenia globalnego ocieplenia do 1,5 stopnia Celsjusza do końca wieku, jak przewidziano w porozumieniu paryskim. W dokumencie tym znajduje się 198 wzmianek o „klimacie” we wszystkich obszarach polityki, od kultury po politykę zagraniczną.

„Kryzys klimatyczny zagraża naszym źródłom utrzymania i zagraża wolności, dobrobytowi i bezpieczeństwu” – głosi preambuła umowy koalicyjnej. „Osiągnięcie celów klimatycznych Paryża jest naszym najwyższym priorytetem. Chcemy zmienić naszą społeczną gospodarkę rynkową na społeczno-ekologiczną gospodarkę rynkową.”

Nawet pan Lindner, przywódca libertariańskich Wolnych Demokratów, z dumą nazwał traktat „najbardziej ambitnym programem ochrony klimatu ze wszystkich krajów uprzemysłowionych”.

„Jeśli to naprawdę duch nowego rządu, to jest to prawdziwa zmiana gry” – powiedział Weischer. „Ale to dopiero się okaże”.

Hamulec zadłużenia Niemiec, który został wpisany do Ustawy Zasadniczej w 2009 roku, ogranicza roczne pożyczki do 0,35 procent nominalnego produktu krajowego brutto, około 12 miliardów euro rocznie, daleko od 50 miliardów, które Zieloni uważają za konieczne.

Istnieją jednak oznaki, że nowy rząd znalazł pewne rozwiązania w zakresie pożyczania za pomocą tylnych drzwi.

Z jednej strony podczas pandemii należy wykorzystać czasowe zawieszenie hamulca zadłużenia. Jako minister finansów Scholz zawiesił limit wydatków, który jest dopuszczalny w kontekście stanu wyjątkowego w zeszłym roku, a umowa koalicyjna przewiduje, że nie zostanie on przywrócony do końca 2022 roku.

Daje to nowemu rządowi czas na pożyczenie pieniędzy i umieszczenie ich w funduszu, który będzie działał po wejściu w życie limitu kredytowego.

Innym sposobem na zebranie pieniędzy jest doładowanie stanowego banku rozwoju KfW, który może pożyczać pieniądze, które państwo może następnie przeznaczyć na projekty infrastrukturalne i inne inwestycje – bez pojawiania się w budżecie federalnym.

Są też sposoby na optymalizację formuły zgodnie z kalkulacją hamulca zadłużenia i podniesienie w ten sposób limitu wydatków – stwierdzili ekonomiści.

Niewielu oczekuje, że ta kreatywna księgowość wystarczy, aby zebrać 50 miliardów euro rocznie, o które walczyli Zieloni, ale ogólnie przyjęto z zadowoleniem obietnicę znacznego zwiększenia inwestycji publicznych.

„Myślę, że ta umowa sygnalizuje zmianę”, powiedział Clemens Fuest, prezes Instytutu Ekonomicznego Ifo. „Wiele inwestycji transformacyjnych jest teraz naprawdę przyspieszanych”.

Marcel Fratzscher, szef Niemieckiego Instytutu Badań Ekonomicznych, był pod wrażeniem szczegółów proponowanych środków.

„W powietrzu wieje wiatr zmian”, powiedział Fratzscher. „Klimat to bardzo ambitny, bardzo szczegółowy i bardzo przekonujący program. Zobaczymy, czy to wystarczy, aby Niemcy spełniły cel 1,5 stopnia.

Organizacje ekologiczne i działacze klimatyczni nie byli przekonani.

„Sama ta umowa koalicyjna nie wystarczy, aby zagwarantować limit 1,5 stopnia” – czytamy w oświadczeniu ruchu młodzieżowego „Piątki dla przyszłości”. Według Greenpeace program „wskazuje tylko na radykalny przełom ekologiczny”.

Przyszły minister gospodarki i klimatu Habeck przyznał się do nadciągających trudności.

„Żaden inny kraj w Europie nie robi tego, co my” – powiedział Habeck. „Nasi sąsiedzi albo trzymają się węgla, jak Polska, albo polegają na energetyce jądrowej, jak Francja, albo robią jedno i drugie i trochę energii odnawialnej. Obie stare technologie zostawiamy za sobą.”

„Będą trudne wybory” – dodał. „Wiem to.”